| Ngôi làng sinh thái và tấm lòng của nhà khoa học | ||||||||||||
| Chủ nhật, 06/04/2008, 23:51 (GMT+7) | ||||||||||||
Ngày 7-4-2008, khu Bảo tàng Sinh thái tre và Bảo tồn thực vật Phú An được khánh thành và chính thức đưa vào sử dụng. Đây là một công trình hợp tác 4 bên: giữa vùng Rhône Alpes, tỉnh Bình Dương, Vườn thiên nhiên Pilat và Trường ĐH Khoa học Tự nhiên (thuộc ĐH Quốc gia TPHCM).
Theo chỉ dẫn của một người quen, tôi tìm đến khu Bảo tàng Sinh thái tre và Bảo tồn thực vật Phú An (gọi tắt là Làng tre Phú An). Làng tre Phú An cách thị xã Thủ Dầu Một (Bình Dương) 12 km. Theo đường Nguyễn Chí Thanh, lộ 744 (đường đi về hướng Dầu Tiếng), qua cầu Ông Cộ, cạnh UBND xã Phú An, là thấy Làng tre Phú An bên phải, với một màu xanh rất riêng của tre.
Vốn là người con của vùng đất giàu truyền thống cách mạng Phú An, học nhiều, đi nhiều, cống hiến nhiều cho xã hội, chợt một lúc nào đó Tiến sĩ Mỹ Hạnh chạnh lòng khi thấy mình chưa đóng góp gì thiết thực cho vùng đất mình được sinh ra. “Vùng đất gì mà nghèo thấy sợ! Người dân sau chiến tranh đã nghèo rồi, mà đất cũng nghèo” (nghèo chất dinh dưỡng - NV). Người dân ở đây nếu có trồng tre thì cũng trồng tầm vông để bán cây, chứ không chế biến để tạo thêm thu nhập.
Thế là ý tưởng nảy sinh! Ban đầu, năm 1999, TS Mỹ Hạnh có ý định làm vườn thực vật sưu tầm tre, phục vụ cho việc nghiên cứu khoa học. Để có nguồn tài chính, bà phải “gõ cửa” khắp nơi để xin tài trợ. Khi đến Lãnh sự quán Pháp thì họ nói chỉ tài trợ cho các dự án lớn. Thế là TS Mỹ Hạnh lại phải ngày đêm viết lại “vườn thực vật” thành một dự án lớn, có tầm quốc tế. Năm 2003, chính quyền vùng Rhône Alpes (Pháp) đồng ý tài trợ 600.000 euro, Bình Dương hỗ trợ cấp 10ha đất ở xã Phú An, huyện Bến Cát và một nguồn kinh phí rất lớn để xây dựng nhà bảo tàng, bãi đậu xe, hàng rào để giúp TS Mỹ Hạnh thực hiện ý tưởng tam giác xanh.
Sau 4 năm thực hiện, giờ đây khu bảo tồn đã có trên 1.500 bụi tre của 17 giống, với 300 mẫu tre khác nhau của Việt Nam - trên thế giới có hơn 100 giống - trong đó có nhiều loại tre quý hiếm như cây tép nứa, tre vuông, vàng sọc, mai, mạy muồi, luồng, vầu, trúc Cao Bằng, tre mét, hóp… Bộ sưu tập tre được trồng theo từng khu vực: khu tre đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên, Đông Nam bộ, Bắc bộ… Trên mỗi bụi được đánh dấu tên gọi địa phương, tên khoa học, tọa độ tìm thấy, thời gian và tên người sưu tập… để tiện cho việc nghiên cứu.
Đặt chân vào Làng tre Phú An, một cảm giác thư thái ùa đến. Tre kết vòm trên đầu che bớt cái nắng gay gắt của vùng miền Đông Nam bộ. Chen lẫn những bụi tre là vườn cỏ xanh um, những đồi cỏ phủ đầy hoa đậu biếc với hoa vàng lá xanh giúp cho tâm hồn thêm thư thái. Các tảng đá ong, những hòn đá cuội to lớn nằm rải rác, được sắp đặt như hữu ý, như vô tình giúp cho du khách có chỗ ngồi nghỉ chân dưới tán tre lắng nghe chim hót. Xa xa, ở “khu đồng bằng sông Cửu Long” sông nước với cầu tre lắt lẻo, với con đò nhỏ hững hờ cập bến, bên cạnh chiếc vó được cất lên… là sân khấu lộ thiên làm bằng đá ong (mà TS Mỹ Hạnh gọi đùa là không gian thiền tĩnh tâm) để tối tối du khách có thể ngồi ngắm trăng sao, lắng nghe ếch nhái hòa thanh cũng lũ dế, vạc sành, như tìm về tuổi thơ…
Trước khi vào “mê cung tre”, du khách cũng sẽ ngạc nhiên với bản đồ Việt Nam khổng lồ bằng thực vật họ đậu phủ đất (Arachis Pintoi – có khả năng cải thiện đất). Mỗi “địa phương” trên bản đồ sẽ được tạo đồi núi, trồng các loại tre đặc trưng của từng vùng. Vùng “đồng bằng sông Cửu Long” là một thảm lá xanh hoa vàng được “khía rãnh”, cách điệu các nhánh chính của dòng Mekong đổ vào “biển Đông” bằng 9 cửa. Sau khi ngắm mô hình bản đồ, du khách sẽ được hướng dẫn đi vào mê cung tre. Càng đi vào mê cung, du khách càng thích thú với nhiều giống tre lạ, quý hiếm. Sau đó, du khách còn được hướng dẫn đi tham quan đường sinh thái, đường làng mát rượi, ngắm dòng sông Rạch Chùa (một nhánh sông Sài Gòn) hiền hòa uốn lượn.
Để có thành quả như bây giờ, TS Mỹ Hạnh đã trải qua biết bao nhiêu vất vả, khó khăn… đôi lúc tưởng chừng phải bỏ cuộc. Nhưng lòng đam mê đã khiến bà vượt qua tất cả. Ngoài công việc của một giảng viên chính (khoa Sinh học), Trường ĐH Khoa học Tự nhiên, hầu như TS Mỹ Hạnh dành hết thời gian cho công việc sưu tầm, nghiên cứu tre.
Công việc sưu tầm tuy vất vả nhưng không gian nan bằng việc “định danh” cho tre. Việc định danh rất cần thiết và khó làm. Khi sưu tầm tre Việt Nam chỉ biết tên địa phương chứ chưa có tên khoa học để nghiên cứu. Trước đây, người ta cho rằng tre là loại đa niên và đơn kỳ hoa – mấy mươi năm mới trổ bông một lần, trổ hoa xong là chết, chết cả rừng. Nhưng đến nay, khoa học vẫn chưa có lời giải chính xác cho việc này, vì có những loại tre trổ hoa mỗi năm, có loại mấy mươi năm mới trổ một lần.
Do đó, việc định danh phải nhờ sự hỗ trợ của TS Soejatmi Dransfield của Vườn thực vật Hoàng gia Anh Royal Botanic Gardens of Kew – chuyên gia về định tên tre - và Giáo sư Lê Công Kiệt của Trường ĐH Khoa học Tự nhiên. Hiện nay, với 300 mẫu tre của Làng tre Phú An mới chỉ định danh chính xác 60 loài, còn lại mới định giống chứ chưa định được loài. Do không thể căn cứ trên hoa tre để định danh, vì thế tất cả các đặc tính thực vật khác của tre như thân ngầm, mô, cành, lá phải được “mã hóa” (coder) trong phần mềm vi tính XPER2, do Giáo sư Régine Vignes Lebbe của ĐH Jussieu Paris VI viết, trong chương trình hợp tác nghiên cứu với TS Mỹ Hạnh, việc này giúp cho các sinh viên có hứng thú học tập và nghiên cứu về phân loại thực vật.
Việc chăm sóc tre cũng khá quan trọng. Với khu đất 10 ha thì tưới tiêu phải tự động hoàn toàn. Các đường nước được kỹ sư cao cấp người Pháp Jacques Gurgand thiết kế rất tỉ mỉ và khoa học theo phương pháp tưới nhỏ giọt để tiết kiệm nước. Độ dài và đường kính của ống nước, các van khóa nước cũng được tính toán, đặt để hợp lý, sao cho ống tưới nhỏ giọt đến từng gốc tre thì chỉ là một ống nhựa màu đen nhỏ 3mm, khi tưới nước sẽ ngấm dần vào đất mà không phải chảy tràn ra một cách không cần thiết.
TS Mỹ Hạnh đã thiết kế khu nghiên cứu riêng dành cho sinh viên và các nhà nghiên cứu tìm hiểu về tre, cách thức gieo trồng và nhân giống tre… Ngoài ra, trung tâm còn bảo tồn nhiều loại thực vật có tên trong danh sách đỏ của vùng miền Đông Nam bộ, nghiên cứu cải tạo môi trường đất từ một số loài tre và cây trâm ổi (hoa ngũ sắc, tên khoa học là Lantana camara)…
Không chỉ chú tâm vào việc làm khoa học, TS Mỹ Hạnh còn quan tâm đến đời sống của bà con dân làng, mong giúp cuộc sống của họ ngày càng cải thiện hơn. Chủ nhật hàng tuần, TS Mỹ Hạnh dạy cho trẻ em trong làng học tiếng Pháp (miễn phí) trên môi trường thực tế, giúp các em biết yêu thiên nhiên, bảo vệ môi trường. Từ đó, làm cho các em mạnh dạn giao tiếp tự nhiên với “Tây”, tự tin, không còn mặc cảm, dạy cho các em – thế hệ tương lai - tư tưởng mở rộng để nhìn ra thế giới.
TS Mỹ Hạnh mở các buổi hội thảo mời dân làng đến dự, thông qua đó, giúp cho người dân biết cách cải tạo môi trường đất trồng trọt của họ, tuyên truyền cho dân biết vì sao phải bảo vệ môi trường, tác hại của các loại rác thải, hướng dẫn cho người dân làm du lịch sinh thái, tổ chức cho người dân đón tiếp khách tại nhà, đãi khách bằng những sản vật do bàn tay khéo léo của những người nội trợ tại đây tạo ra nhằm cải thiện thu nhập cho người dân mà không tác động, xáo trộn đến môi trường sống của họ.
Công việc này do nữ kỹ sư trẻ Julie Logel, tình nguyện viên người Pháp hỗ trợ thực hiện. Hiện nay, Làng tre Phú An đã là niềm tự hào của người dân ở đây. Trước kia mỗi lần có đám cưới, người ta thường kéo nhau xuống Đầm Sen, Suối Tiên… để chụp hình, còn bây giờ không cần phải đi xa nữa. Làng tre Phú An đủ sức để cho ra các bức ảnh đẹp.
Tuy chưa khánh thành, nhưng trong năm nay, TS Mỹ Hạnh đã tiếp đón khoảng 50 đoàn khách quốc tế đến tham quan, lần gần đây nhất (ngày 23-2-2008) do bà Tôn Nữ Thị Ninh – Phó Chủ nhiệm Ủy ban Đối ngoại Quốc hội Việt Nam – dẫn đầu đoàn, tiếp đón 16 nữ doanh nhân Mỹ đến VN ghé thăm và vô số khách Tây, ta đến.
Ngoài những lợi ích trước mắt, mục đích chính của Làng tre Phú An vẫn là sưu tầm, bảo tồn tre và bảo tồn thực vật, phục vụ cho nghiên cứu khoa học. Có nhiều đề tài mà TS Mỹ Hạnh ấp ủ. Hiện đã và đang nghiên cứu việc ứng dụng tre, ứng dụng công nghệ xanh trong cuộc sống hàng ngày của con người, ứng dụng tre để hấp thu chì, kim loại nặng để giải phóng đất bị ô nhiễm; nghiên cứu loài tre nào có thể dùng sợi tre để làm bio-composite thay thế cho composite thông thường; nghiên cứu sử dụng cellulose của tre để làm nguyên liệu chống thấm nước, chế tạo ra các loại vải, túi nylon sinh học, thay thế cho mặt hàng nylon nhựa…
Nếu những đề tài này thành công thì không chỉ góp phần làm thay đổi đời sống của người dân VN, mà còn góp phần bảo vệ môi trường, bởi vì các quốc gia phát triển hiện nay vẫn đang ráo riết đi tìm nguyên liệu sinh học để thay thế cho các nguyên liệu hiện hữu, góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường.
Với sự giúp sức của nhiều chuyên gia, kỹ sư giỏi trên thế giới, TS Mỹ Hạnh tin tưởng những đề tài đó sẽ trở thành hiện thực. Điều khiến bà băn khoăn nhất là làm sao phải duy trì và phát triển Làng tre Phú An đúng là một ngôi làng sinh thái sau khi chính thức đi vào hoạt động, làm sao để không vì nguồn lợi du lịch trước mắt mà phá vỡ đi không gian yên bình, xáo trộn môi trường sống của thiên nhiên và con người, làm sao để duy trì thành một khu bảo tồn để thế hệ mai sau có nơi nghiên cứu và nhân rộng ra thành nhiều rừng tre đặc chủng ứng dụng cho nhiều lợi ích khác nhau của con người. Và với những gì hiện có, nếu có thêm thời gian, nếu được đầu tư thêm thì hoàn toàn có thể biến nơi đây thành một bảo tàng sinh thái tre cấp quốc gia.
Đông Quân
SCT: Xin đăng lại bài báo cũ thời hòang kim của Bambou Village de Phu An. Mong quý vị hãy ghé thăm và làm điều gì đó nếu có thể.
Làng Tre Phú An
Tác giả: | 13/10/2012
Bamboo flower
 Làng tre Phú An – món quà cho quê hương
3:45 PM, 17/02/2011
(Chinhphu.vn) – Làng tre Phú An (Bình Dương) đã vượt lên làn sóng đô thị hóa để giữ lại cho đất nước ta, dân tộc ta hình ảnh quý giá của một ngôi làng xanh bóng tre, vốn là niềm tự hào của từng người dân nước Việt.
Ước muốn những ngôi làng xanh mát bóng tre trong thời đại công nghiệp hóa không hề là một ước muốn phi thực tế. Tuy nhiên, chúng ta cũng không thể phủ nhận hiện nay ở rất nhiều làng quê Việt Nam đã thiếu vắng hẳn lũy tre xanh bao bọc, để trơ trọi ra những khu dân cư mở rộng nhưng lộn xộn và mất dần nét phong cách truyền thống.
Chính vì thế, ước muốn đó cũng chưa bao giờ vơi cạn trong lòng các nhà khoa học.
Gần đây qua các phương tiện thông tin đại chúng, tôi vô cùng xúc động khi thấy thông tin về công trình nghiên cứu nhiều năm của TS Diệp Thị Mỹ Hạnh và Giải thưởng Xích đạo 2010 của LHQ mà bà đã được trao thưởng tại New York.
Tôi cũng vô cùng tự hào về làng tre Phú An (Bình Dương), nơi mà TS Mỹ Hạnh đã dày công gắn bó và nơi này đã trở nên một địa chỉ danh tiếng sau Giải thưởng Xích đạo 2010 của bà.
Tôi thật cảm phục khi thấy hình ảnh người phụ nữ đôn hậu, mái tóc bạc trắng đã đi suốt dọc đất nước để sưu tầm được trên 100 mẫu tre và đã định tên khoa học được đến trên 60 loài.
Chúng ta biết rằng trong tộc tre (tribus Bambuseae) thuộc họ phụ tre (supertribus Bambusodae) có tới 91 chi (genus) và khoảng 1.000 loài (species) khác nhau. Tôi được biết bà Mỹ Hạnh đã nhận bằng Tiến sĩ chuyên ngành Kỹ thuật môi trường thuộc Đại học Paris 12 Val de Marne (Pháp), về nước từ năm 1975 và bắt đầu hoạt động nghiên cứu khoa học.
Từ năm 2000, bà là giảng viên của Trường Đại học Khoa học tự nhiên (ĐH Quốc gia TP.HCM) và từ năm 2003 bà là Chủ tịch dự án làng tre Phú An. Đây là một dự án được hình thành với sự hợp tác giữa bốn đơn vị là vùng Rhône Alpes, tỉnh Bình Dương, Vườn thiên nhiên Pilat và Trường ĐH Khoa học tự nhiên TP.HCM. Năm 2009 bà đã được Chính phủ Pháp trao tặng Huân chương Cành cọ Hàn lâm.
Làng tre Phú An đã vượt lên làn sóng đô thị hóa để giữ lại cho đất nước ta, dân tộc ta hình ảnh quý giá của một ngôi làng xanh bóng tre, vốn là niềm tự hào của từng người dân nước Việt.
Ngày 7/4/2009, Khu bảo tàng sinh thái tre và bảo tồn thực vật Phú An được khánh thành và chính thức đưa vào sử dụng. Làng tre Phú An cách thị xã Thủ Dầu Một (Bình Dương) 12 km. Khu bảo tồn này đã có trên 1.500 bụi tre của 17 chi, với 300 mẫu tre khác nhau của Việt Nam, trong đó có nhiều loại tre quý hiếm như cây tép nứa, tre vuông, vàng sọc, mai, mạy muồi, luồng, vầu, trúc Cao Bằng, tre mét, hóp…
Bộ sưu tập tre ở đây được trồng theo từng khu vực: khu tre đồng bằng sông Cửu Long, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ, Bắc Bộ… Trên mỗi bụi được đánh dấu tên gọi địa phương, tên khoa học, tọa độ tìm thấy, thời gian và tên người sưu tập… để tiện cho việc nghiên cứu. Thường thì tre có thời gian nở hoa trong khoảng 5 - 60 năm một lần. Hoa tre có mùi hương hơi nồng và có màu vàng nhạt như màu đất. Tuy nhiên, theo TS Mỹ Hạnh thì cũng có những loài tre nở hoa hàng năm.
Đặt chân vào Làng tre Phú An, một cảm giác thư thái ùa đến. Tre kết vòm trên đầu che bớt cái nắng gay gắt của vùng miền Đông Nam Bộ. Chen lẫn những bụi tre là vườn cỏ xanh um, những đồi cỏ phủ đầy hoa đậu biếc với hoa vàng lá xanh giúp cho tâm hồn thêm thư thái. Các tảng đá ong, những hòn đá cuội to lớn nằm rải rác, được sắp đặt như hữu ý, như vô tình giúp cho du khách có chỗ ngồi nghỉ chân dưới tán tre lắng nghe chim hót.
Xa xa, ở “khu đồng bằng sông Cửu Long” sông nước với cầu tre lắt lẻo, với con đò nhỏ hững hờ cập bến, bên cạnh chiếc vó được cất lên… là sân khấu lộ thiên làm bằng đá ong để tối tối du khách có thể ngồi ngắm trăng sao, lắng nghe ếch nhái hòa thanh cũng lũ dế, vạc sành, như tìm về tuổi thơ…
Trước khi vào “mê cung tre”, du khách cũng sẽ ngạc nhiên với bản đồ Việt Nam khổng lồ bằng loài thực vật họ đậu phủ đất (Arachis pintoi). Mỗi “địa phương” trên bản đồ sẽ được tạo đồi núi, trồng các loại tre đặc trưng của từng vùng. Vùng “đồng bằng sông Cửu Long” là một thảm lá xanh hoa vàng được “khía rãnh”, cách điệu các nhánh chính của dòng Mekong đổ vào “biển Đông” bằng 9 cửa.
Sau khi ngắm mô hình bản đồ, du khách sẽ được hướng dẫn đi vào mê cung tre. Càng đi vào mê cung, du khách càng thích thú với nhiều giống tre lạ, quý hiếm. Sau đó, du khách còn được hướng dẫn đi tham quan đường sinh thái, đường làng mát rượi, ngắm dòng sông Rạch Chùa (một nhánh của sông Sài Gòn) hiền hòa uốn lượn.
Việc chăm sóc tre cũng khá quan trọng. Với khu đất 10 ha thì tưới tiêu phải tự động hoàn toàn. Các đường nước được kỹ sư cao cấp người Pháp Jacques Gurgand thiết kế rất tỉ mỉ và khoa học theo phương pháp tưới nhỏ giọt để tiết kiệm nước. Độ dài và đường kính của ống nước, các van khóa nước cũng được tính toán, đặt để hợp lý, sao cho ống tưới nhỏ giọt đến từng gốc tre thì chỉ là một ống nhựa màu đen nhỏ 3mm, khi tưới nước sẽ ngấm dần vào đất mà không phải chảy tràn ra một cách không cần thiết.
Bao giờ phục hồi lại được các ngôi làng xanh bóng tre xanh là câu hỏi luôn thường trực trong tôi mà thật khó có câu trả lời. Việc mở rộng khu dân cư của mỗi làng là cần thiết nhưng sau khi nới rộng ra đến mức cần thiết thì phải trồng lại lũy tre làng như xưa. Lũy tre làng không chỉ bao bọc ngôi làng truyền thống mà còn bảo vệ đất và đem lại những nguồn lợi ích không nhỏ cho dân làng. Từng ngôi nhà trong làng cũng cần dành đất để trồng lại những khóm tre.
Ai cũng biết rằng tre mọc rất nhanh và có thể khai thác liên tục phục vụ các mục tiêu dân sinh. Tre được sử dụng làm nhà (cột, kèo), làm đũa, làm máng nước, làm rổ rá, vật dụng nông nghiệp (gầu, cán cuốc, cán xẻng). Măng tre được dùng làm thức ăn. Tre khô kể cả rễ có thể dùng làm củi đun. Lá tre dùng cùng một số lá khác là nguyên liệu của nồi nước xông khi bị cảm cúm…
Những nhà khoa học gắn bó với cây tre như TS Diệp Thị Mỹ Hạnh thật đáng nêu gương sáng đối với thế hệ các nhà khoa học trẻ. Chúng ta cần tiếp sức cho nhà khoa học đã cao niên này để tiếp tục cho thế giới biết được nước ta thực sự đang tồn tại bao nhiêu loài tre (với tên khoa học được thừa nhận) và phát huy được hết tác dụng của từng loài tre khác nhau.
GS. NGND-Đại biểu QH Nguyễn Lân Dũng
http://baodientu.chinhphu.vn/Home/Lang-tre-Phu-An--mon-qua-cho-que-huong/20112/64650.vgp
http://www.vtv9.com.vn/news/topic/6235/ngi-ph-n-v-lng-tre-ph-an.vtv9 http://www.diendandulich.biz/diadiem/lang-tre-phu-an-t2766.html http://www.baomoi.com/Phu-An-xanh-mot-lang-tre/137/5679390.epi http://www.cuocsongviet.com.vn/index.asp?act=detail&mabv=12498&/Lang-tre-Phu-An.csv http://nld.com.vn/2012061706041121p0c1201/lang-tre-phu-an.htm http://www.hcmus.edu.vn/index.php?option=com_content&task=view&id=3593&Itemid=242 http://tuoitre.vn/Chinh-tri-Xa-hoi/Phong-su-Ky-su/246757/Ba-tien-si-Tay-hoc-va-lang-tre.html http://laodong.com.vn/Phong-su/Phu-An-xanh-mot-lang-tre/240.bld |
Tuesday, February 19, 2013
Chung tay cùng một tấm lòng
Subscribe to:
Post Comments (Atom)
No comments:
Post a Comment