Thủy điện Đồng Nai 6 - Những giả tưởng, và Cá sấu Xiêm ở Bàu Sấu - Cát Tiên

Cá sấu xiêm ở Bầu Sấu, Cát Tiên. (Ảnh: Phùng Mỹ Trung).

Báo Người lao động đã có bài:

DỰ ÁN THỦY ĐIỆN ĐỒNG NAI 6 VÀ 6A -Nhiều giải pháp “không tưởng”!

hôm Thứ Năm, 04/10/2012 23:21, do PV THU SƯƠNG thực hiện, trong đó đăng ý kiến phản biện về báo cáo đánh giá tác động môi trường 2 dự án thủy điện Đồng Nai 6 và 6A của Mạng lưới sông ngòi Việt Nam (VRN), gửi Cục Thẩm định và Đánh giá tác động môi trường, Bộ Tài nguyên - Môi trường cùng Hội đồng Thẩm định. Bài báo nêu nhiều giải pháp “không tưởng” nêu trong Báo cáo ĐTM, xin xem toàn văn tại Link http://nld.com.vn/201210041107064p0c1002/nhieu-giai-phap-khong-tuong-.htm

Xin trích 01 comment của bạn Trần Lâm Khê, là người ủng hộ Nhóm chúng tôi:

“Quý vị muốn hiểu thêm thì lên Tây Nguyên 1 chuyến. Qua Đồng Xoài đoạn QL14 nhầy nhụa mà các bác tài khiếp đảm khi qua đây (nhất là lúc mưa): Chủ Đầu tư cũng là Đức Long Gia Lai đó, chính tập đoàn này vẽ ra và theo đuổi 2 "Dự ớn" ĐN 6 và 6A quyết liệt. Tôi đã đi dọc QL14, đường Hồ Chí Minh lên A Lưới... rừng đâu còn nữa và xe trên tuyến này đa số là chở gỗ (hàng đoàn) từ Lào, Campuchia về. Các thủy điện đã giúp việc phá rừng nhanh chóng và tàn khốc, lòng sông hạ lưu cạn kiệt trơ đáy và "vàng tặc" hoành hành. Xả lũ thì cứu thủy điện trước, hạ lưu có sao thì tại trời...; sông Pô-kô xói lở gặm 1/4 mặt QL14 (T9/2011)... Vậy chỉ có VQG cát Tiên là còn quá trời gỗ quý, to, cao... May mà có Sông Đồng Nai là ranh giới giữa vùng lõi và vùng đệm khu bảo tồn này ngăn cản "lâm tặc". Mở 2 con đường 20-30 km từ QL14 vào thi công 2 thủy điện sẽ là 2 nhát dao chí mạng chọc thẳng trái tim VQG Cát Tiên. Khi 2 hồ tích nước sẽ là nơi lý tưởng cho "lâm tặc" đua bè tre gỗ từ vùng lõi qua bờ phải sông ĐN dùng đường thủy điện ra QL14... bộn tiền. Máu tham hễ thấy hơi... rừng là mê. Đó là trả lời tại sao??? Chưa kể, việc xài hàng ngàn tấn thuốc nổ XD thủy điện mà không thấy ĐTM xem xét thú hoang dã có khoái như con nít thích pháo lậu Trung Quốc không? Nổ mìn giữa lòng sông ĐN còn đầu độc nguồn nước cho toàn bộ hạ lưu... song chắc quên hoặc không biết cắt dán ở mô... Tỉnh Đồng Nai đã cấm sử dụng thuốc nổ AD1 từ lâu vì nó rất độc, dễ hòa tan. Vị trí có thể 'mần' thủy điện còn quá nhiều. Nhà nước đền bù giới thiệu cho tập đoàn này chỗ khác xem sao (chắc không đâu còn rừng để "tận thu" nên sẽ ... em chã!). Mong Hội đồng Thẩm định 2 ĐTM này sáng suốt hơn vì đã và đang có nhiều nhà khoa học Quốc tế nghiên cứu, quan tâm VQG CT. Đừng để các nhà khoa học VN bị xấu lây vì những lỗi chuyên môn sơ đẳng! Mong Quốc hội bớt chút thời gian xem xét việc thủy điện xâm hại môi trường nghiêm trọng tới Khu bảo tồn Di tích Quốc gia này và có ý kiến chính thức, tránh thiệt hại thêm cho chủ đầu tư, mất thời gia bay ra, vô, hội, họp tranh cãi... của các Cơ quan quản lý Nhà nước từ TW tới địa phương (ít nhất 3 tỉnh; xài tiền thuế dân) và mất lòng dân, mất cơ hội làm Hồ sơ Di sản... Mong sự xem xét công tâm, minh bạch và khoa học chân chính!

http://nld.com.vn/201210041107064p0c1002/nhieu-giai-phap-khong-tuong-.htm

Nhân đó, và nhân sự kiện một con cá sấu Xiêm vừa bị giết trên Sông Hinh, Sông Ba Hạ, chúng tôi xin chia sẻ suy nghĩ qua email dưới đây của một chuyên gia quen biết, không muốn nêu tên:

Con cá sấu Xiêm bị giết chết - Ảnh: Đ.Tuyên (Báo Tuổi Trẻ)

“Trong lãnh vực quản lý tài nguyên thiên nhiên, chúng ta đều hiểu rõ những giới hạn (limitation) của nhận thức và khoa học tại từng thời điểm cụ thể. Vì thế nên có khái niệm “Uncertainties” (sự không biết rõ /không chắc chắn) và “Adaptive Management” (Quản lý có điều chỉnh), trong khoa học Quản lý Tài nguyên Thiên nhiên (Natural Resources Management). Điều này cũng đúng (applicable) cho các nghiên cứu ĐTM, khó mà dự báo hết các tác động của các dự án đầu tư hay các chủ trương/chính sách cụ thể. Chúng tôi minh họa bằng trường hợp hồ chứa thủy điện Sông Hinh: Báo cáo ĐTM dự án đã không thể hình dung được vẫn còn cá sấu hoang dã (wild crocodiles) tại Sông Hinh; và khi báo cáo ĐTM này được thông qua, đập được xây và tích nước lòng hồ, các cá thể wild crocs này sống trong sông suối tự nhiên bị phơi bày ra mặt nước lớn để dễ dàng bị đánh bắt bởi cộng đồng ngư dân hình thành kèm theo sự hình thành hồ chứa. 

Xin đọc báo cáo năm 2005 đính kèm để thấy tác hại của hồ chứa đến đa dạng sinh học (file “Song Hinh Crocodile Report Aug 2005.pdf”). Cụ thể là đoạn trích dưới đây dịch từ báo cáo: 

“Hồ chứa Sông Hinh hiện không phải là một nơi sinh sống (habitat) thích hợp cho cá sấu có thể sống sót được, đặc biệt là vào mùa khô, do mức độ khai thác thủy sản mạnh trong hồ và do không có các môi trường sống ven sông phù hợp cho cá sấu, như các khu rừng và thảm thực vật sát mép nước. Do sự dao động mực nước hồ chứa hàng năm lớn (từ 8-10m) và các xáo lộn do con người gây ra như hoạt động canh tác và chăn thả gia súc trong vùng bán ngập, nên sinh cảnh ven rìa hồ chứa hầu hết là trơ trọi, đồng cỏ hoặc là đất nông nghiệp. 

Cá sấu Hồ chứa Sông Hinh có thể có nguồn gốc từ chính dòng sông Hinh cũ và các phụ lưu của nó, mà nay đã bị nước dâng ngập. Việc tích nước hồ đã làm ngập các dòng sông suối này, dồn cá sấu xuống lòng hồ luôn có các hoạt động đánh bắt cá xảy ra. Nếu hiện còn có vài cá thể cá sấu tồn tại trong lòng hồ, thì chúng đang ở trong tình trạng vô vọng vì chúng phải đối mặt với việc sống trong môi trường không phù hợp, bị săn bắt trực tiếp, và bủa vây của quá nhiều lưới đánh cá và ngư cụ chích điện (đã có 3 con cá sấu đã bị bắt và giết trong năm 2004)”. 

Và (các) cá thể cá sấu hoang dã bàu Hà Lầm cũng đang chịu cùng số phận này khi Đập Sông Ba Hạ tích nước. Xin đọc báo cáo năm 2006 đính kèm (SiameseCrocodileConservationInitiative_Nov2006FieldMissionReport_Final.doc) và cụ thể là đoạn trích dưới đây về dự báo lúc đó (năm 2006) về tương lai của các cá thể cá sấu hoang dã (wild crocs). Rất tiếc là nỗ lực tìm kinh phí để thành lập khu bảo tồn đất ngập nước bàu Hà Lầm dựa vào cộng đồng Ê Đê bản địa đã không thành công. 

“3.2.4.Tương lai của cá sấu Hà Lầm khi hồ chứa được hình thành?

 Ở mực nước cao nhất là 107m, hồ chứa (Sông Ba Hạ) tương lai có diện tích là 7.994ha sẽ làm ngập 800 ha của Xã Ea Lâm, bao gồm cả bàu Hà Lầm. Việc mất môi trường sống do hồ chứa là mối đe dọa lớn nhất hiện nay đối với loài cá sấu nước ngọt đang cực kỳ nguy cấp này (mức Critically Endangered theo sách đỏ IUCN 2011). Khi tích nước hồ chứa sẽ dâng cao khoảng 10m. Bờ đã nâng cao hiện nay của Sông Ba có thể là một con đê tự nhiên của vùng 800ha bị ngập và một số vùng bên trong có độ cao lớn sẽ nhô lên như những đảo nhỏ. Mỗi năm, mực nước bình thường sẽ được duy trì trong khoảng 8 tháng, và mức nước cao có thể tồn tại trong 2 đến 3 tháng, khi đó bàu Hà Lầm được nối với Sông Ba qua một cửa mở rộng 80 – 100m (Thông tin từ anh Lên – Sở NN&PTNT Phú Yên, năm 2006). Rất có thể là cá sấu Hà Lầm sẽ lợi dụng vùng bàu ngập này để sinh sống. Tuy nhiên, ngư dân từ bên ngoài sẽ bị thu hút về hồ chứa mới xây hình thành nghề đánh cá. Mà cá sấu hoang dã thì rất nhạy cảm với con người. Một số có thể liều lĩnh đi ra vùng hồ chứa rộng hơn, nhưng có thể đa phần sẽ quay lại các khu vực an toàn trong bàu mà ở đó có thức ăn thường xuyên. Tốt hơn cả là nên khuyến khích mô hình quản lý hồ chứa được điều phối (hay vùng ngập 800 ha xã Ea Lâm) bởi cộng đồng dân tộc thiểu số bản địa”. 

Ta thấy, các Báo cáo ĐTM thì luôn có đủ các kế hoạch giảm thiểu, như có Ban quản lý lòng hồ, chịu trách nhiệm thực hiện đầy đủ các luật của Việt Nam, trong đó có luật về Đa dạng Sinh học, về thủy sản, lâm nghiệp, ... trồng rừng thay thế, blah blah. Thực tế thì khác hẳn. Một nghiên cứu rà soát lại giữa nội dung trong các ĐTM các đập thủy điện được thông qua và thực tế tác động sẽ làm rõ ngay các “myths” (giả tưởng) này.”

Vậy Nhóm chúng tôi xin có suy nghĩ về cá sấu Xiêm tại Bàu Sấu – VQG Cát Tiên rằng: Các bạn sấu ơi, các bạn cứ vui sống yên lành nhé, cho đến khi người ta thông qua cái ĐTM Đồng Nai 6!

 

Ảnh: Cá sấu con ở vườn quốc gia Cát Tiên

PS: Tham khảo một Báo cáo liên quan bằng tiếng Anh tại link sau:

Status of the Freshwater Crocodile (Crocodylus siamensis) in Song Hinh

District, Phu Yen Province, Viet Nam

http://www.mekongwetlands.org/Common/download/Vietnam_freshwater_crocodile_report.pdf