Nhà cửa người dân vùng lân cận thuỷ điện Sông Tranh 2 bị rạn nứt sau động đất. Ảnh: Thế Phong
Báo cáo đánh giá tác động môi trường: Cần xem lại luật?
Nguyễn Quang A
Báo Lao Động - Thứ năm 25/10/2012 11:12 
Có quá nhiều báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) với chất
lượng kém gây tổn thất vô cùng lớn cho thế hệ hiện tại và tương lai. Có
lẽ nguyên nhân chính là ở luật đã không đánh giá đúng ảnh hưởng của các
động cơ, lợi ích của chủ đầu tư.
Động đất xảy ra liên tiếp
quanh thủy điện Sông Tranh 2, nhất là trận có cường độ 4,6 độ Richter
tối 22.10.2012, đã gây hoang mang lo sợ cho dân cư và chính quyền địa
phương cũng như cho cả nước.
Dư luận ồn ào về chất lượng báo cáo ĐTM của chủ đầu tư (EVN) vì đã “sao chép cẩu thả” nội dung đánh giá động đất kích thích từ các báo cáo học thuật của những người khác. Nhiều ý kiến cho rằng Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng phải chịu trách nhiệm khi phê duyệt báo cáo ĐTM này.
Bộ đã phải giải thích. Theo ông Cục trưởng Cục Thẩm định và Đánh giá tác động môi trường: 1) việc báo cáo ĐTM của EVN khẳng định “công trình thủy điện Sông Tranh 2 không gây ra động đất kích thích” là trách nhiệm của EVN (lỗi của chủ đầu tư); 2) quy định của khoản 3 và khoản 4 Điều 20 Luật Bảo vệ Môi trường và văn bản hướng dẫn thi hành luật không có quy định “cụ thể” về báo cáo phải có nội dung đánh giá khả năng xảy ra động đất kích thích. Vì thế việc đánh giá khả năng xảy ra động đất kích thích không phải là nhiệm vụ của báo cáo ĐTM. Bộ không có lỗi và EVN cũng chỉ có sơ sót. Hãy xem nguyên văn khoản 3 của Điều 20 mà ông Cục trưởng viện đến: “Đánh giá chi tiết các tác động môi trường có khả năng xảy ra khi dự án được thực hiện và các thành phần môi trường, yếu tố kinh tế - xã hội chịu tác động của dự án; dự báo rủi ro về sự cố môi trường do công trình gây ra”. Không thể vin vào cớ không có quy định “cụ thể” để lẩn trách nhiệm!
Rồi dư luận lại hết sức ngạc nhiên về báo cáo ĐTM của dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A. Báo cáo thứ nhất mà chủ đầu tư, Tập đoàn Đức Long Gia Lai, thuê Viện Quy hoạch thủy lợi thực hiện cũng bị phát hiện là đã “sao chép cẩu thả” từ các tài liệu khác. Chủ đầu tư phải thuê đơn vị thứ hai, Viện Môi trường và Tài nguyên (Đại học Quốc gia TPHCM), làm báo cáo khác. Báo cáo mới này được cho là kỳ lạ vì “những tác động tiêu cực” được coi là nhỏ mất 137 ha rừng so với tổng diện tích 71.000 ha của Vườn Quốc gia Cát Tiên được báo cáo này cho là không đáng kể (trong khi mất từ 50 ha trở lên phải có quyết định của Quốc hội); nước ngập ở Vườn Quốc gia tạo “điều kiện sinh trưởng và phát triển tốt hơn” cho cây cối. Đúng là ngược đời.
Còn có thể nêu ra bao nhiêu thí dụ nữa về chất lượng của các báo cáo đánh giá tác động môi trường của hàng ngàn hàng vạn dự án khác. Chắc hẳn chất lượng cũng “cao” như của hai thí dụ điển hình trên. Có lý do đơn giản, rất dễ hiểu về hiện tượng này.
Có lẽ đấy chính là (Điều 18) của Luật Bảo vệ Môi trường quy định các dự án phải lập báo cáo ĐTM (đối với các dự án phải lập báo cáo). Các chủ đầu tư có thể tự mình hay thuê tổ chức tư vấn lập làm báo cáo. Điều quan trọng nhất là chủ đầu tư phải bỏ tiền ra làm hay thuê tổ chức khác làm báo cáo ĐTM.
Lợi ích của chủ đầu tư là dự án của mình được chấp thuận, và chủ đầu tư có động lực mạnh mẽ để đánh giá thấp các tác động có hại về môi trường (có thể gọi đấy là khuyến khích ngược).
Chủ đầu tư nào cũng vậy, dẫu là doanh nghiệp nhà nước như EVN hay doanh nghiệp tư nhân như Đức Long Gia Lai trong hai thí dụ trên. Cũng không nên trách họ mà phải đối mặt với thực tế này và đề ra các quy định khiến cho các lợi ích và động lực ấy của chủ đầu tư không thể ảnh hưởng (hay ảnh hưởng ít nhất) đến chất lượng báo cáo ĐTM để cho báo cáo thật sự khách quan và trung thực. Đấy là nhiệm vụ của các nhà lập pháp.
Khi lợi ích và động lực của chủ đầu tư đã thế và họ phải bỏ tiền ra tổ chức làm báo cáo ĐTM, thì hỏi có tư vấn nào lại đi ngược với mong muốn của người bỏ tiền ra thuê mình. Đấy là thực tế, dẫu có hô hào sự khách quan trung thực đến đâu (dẫu có buộc họ phải “chịu trách nhiệm về các số liệu, kết quả nêu trong báo cáo đánh giá tác động môi trường”) cũng khó cưỡng lại động lực và lợi ích. Do đó cần đối mặt và giảm bớt ảnh hưởng của nó. Đáng tiếc Luật Môi trường không chú ý đúng đến thực tế này. Tuy có việc thẩm định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền (Điều 22), có sự phản hồi của những người bị ảnh hưởng và có trách nhiệm thực hiện và kiểm tra các nội dung báo cáo đánh giá tác động môi trường (Điều 23), nhưng tách được khuyến khích ngược của chủ đầu tư càng nhiều càng tốt.
Nếu tổ chức làm báo cáo đánh giá tác động môi trường hoàn toàn độc lập (nhất là về tài chính) với chủ đầu tư thì có thể tối thiểu hóa được ảnh hưởng của các khuyến khích ngược đó và nâng cao chất lượng báo cáo.
Có lẽ Luật phải buộc chủ đầu tư bỏ ra một tỷ lệ nào đó (thí dụ 0,1%) của tổng dự toán đầu tư vào một quỹ chung để chi cho việc làm báo cáo ĐTM và quỹ này cùng những người có thể bị tác động (hay các tổ chức đại diện của họ) đấu thầu tư vấn độc lập làm báo cáo ĐTM. Hoặc chí ít để những người bị tác động (hay đại diện của họ) thuê tổ chức tư vấn làm một báo cáo đối chứng và cơ quan thẩm định sẽ xem xét cả hai báo cáo ĐTM. Luật phải cũng có quy định nghiêm cấm “sự tác động” của chủ đầu tư đến cơ quan thẩm định, các thành viên hội đồng thẩm định.
Nhìn nhận từ khía cạnh khuyến khích, lợi ích, từ các động lực như thế có thể giúp cơ quan lập pháp tạo ra (hay sửa đổi) các quy định luật hữu hiệu hơn nhiều.
Dư luận ồn ào về chất lượng báo cáo ĐTM của chủ đầu tư (EVN) vì đã “sao chép cẩu thả” nội dung đánh giá động đất kích thích từ các báo cáo học thuật của những người khác. Nhiều ý kiến cho rằng Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng phải chịu trách nhiệm khi phê duyệt báo cáo ĐTM này.
Bộ đã phải giải thích. Theo ông Cục trưởng Cục Thẩm định và Đánh giá tác động môi trường: 1) việc báo cáo ĐTM của EVN khẳng định “công trình thủy điện Sông Tranh 2 không gây ra động đất kích thích” là trách nhiệm của EVN (lỗi của chủ đầu tư); 2) quy định của khoản 3 và khoản 4 Điều 20 Luật Bảo vệ Môi trường và văn bản hướng dẫn thi hành luật không có quy định “cụ thể” về báo cáo phải có nội dung đánh giá khả năng xảy ra động đất kích thích. Vì thế việc đánh giá khả năng xảy ra động đất kích thích không phải là nhiệm vụ của báo cáo ĐTM. Bộ không có lỗi và EVN cũng chỉ có sơ sót. Hãy xem nguyên văn khoản 3 của Điều 20 mà ông Cục trưởng viện đến: “Đánh giá chi tiết các tác động môi trường có khả năng xảy ra khi dự án được thực hiện và các thành phần môi trường, yếu tố kinh tế - xã hội chịu tác động của dự án; dự báo rủi ro về sự cố môi trường do công trình gây ra”. Không thể vin vào cớ không có quy định “cụ thể” để lẩn trách nhiệm!
Rồi dư luận lại hết sức ngạc nhiên về báo cáo ĐTM của dự án thủy điện Đồng Nai 6, 6A. Báo cáo thứ nhất mà chủ đầu tư, Tập đoàn Đức Long Gia Lai, thuê Viện Quy hoạch thủy lợi thực hiện cũng bị phát hiện là đã “sao chép cẩu thả” từ các tài liệu khác. Chủ đầu tư phải thuê đơn vị thứ hai, Viện Môi trường và Tài nguyên (Đại học Quốc gia TPHCM), làm báo cáo khác. Báo cáo mới này được cho là kỳ lạ vì “những tác động tiêu cực” được coi là nhỏ mất 137 ha rừng so với tổng diện tích 71.000 ha của Vườn Quốc gia Cát Tiên được báo cáo này cho là không đáng kể (trong khi mất từ 50 ha trở lên phải có quyết định của Quốc hội); nước ngập ở Vườn Quốc gia tạo “điều kiện sinh trưởng và phát triển tốt hơn” cho cây cối. Đúng là ngược đời.
Còn có thể nêu ra bao nhiêu thí dụ nữa về chất lượng của các báo cáo đánh giá tác động môi trường của hàng ngàn hàng vạn dự án khác. Chắc hẳn chất lượng cũng “cao” như của hai thí dụ điển hình trên. Có lý do đơn giản, rất dễ hiểu về hiện tượng này.
Có lẽ đấy chính là (Điều 18) của Luật Bảo vệ Môi trường quy định các dự án phải lập báo cáo ĐTM (đối với các dự án phải lập báo cáo). Các chủ đầu tư có thể tự mình hay thuê tổ chức tư vấn lập làm báo cáo. Điều quan trọng nhất là chủ đầu tư phải bỏ tiền ra làm hay thuê tổ chức khác làm báo cáo ĐTM.
Lợi ích của chủ đầu tư là dự án của mình được chấp thuận, và chủ đầu tư có động lực mạnh mẽ để đánh giá thấp các tác động có hại về môi trường (có thể gọi đấy là khuyến khích ngược).
Chủ đầu tư nào cũng vậy, dẫu là doanh nghiệp nhà nước như EVN hay doanh nghiệp tư nhân như Đức Long Gia Lai trong hai thí dụ trên. Cũng không nên trách họ mà phải đối mặt với thực tế này và đề ra các quy định khiến cho các lợi ích và động lực ấy của chủ đầu tư không thể ảnh hưởng (hay ảnh hưởng ít nhất) đến chất lượng báo cáo ĐTM để cho báo cáo thật sự khách quan và trung thực. Đấy là nhiệm vụ của các nhà lập pháp.
Khi lợi ích và động lực của chủ đầu tư đã thế và họ phải bỏ tiền ra tổ chức làm báo cáo ĐTM, thì hỏi có tư vấn nào lại đi ngược với mong muốn của người bỏ tiền ra thuê mình. Đấy là thực tế, dẫu có hô hào sự khách quan trung thực đến đâu (dẫu có buộc họ phải “chịu trách nhiệm về các số liệu, kết quả nêu trong báo cáo đánh giá tác động môi trường”) cũng khó cưỡng lại động lực và lợi ích. Do đó cần đối mặt và giảm bớt ảnh hưởng của nó. Đáng tiếc Luật Môi trường không chú ý đúng đến thực tế này. Tuy có việc thẩm định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền (Điều 22), có sự phản hồi của những người bị ảnh hưởng và có trách nhiệm thực hiện và kiểm tra các nội dung báo cáo đánh giá tác động môi trường (Điều 23), nhưng tách được khuyến khích ngược của chủ đầu tư càng nhiều càng tốt.
Nếu tổ chức làm báo cáo đánh giá tác động môi trường hoàn toàn độc lập (nhất là về tài chính) với chủ đầu tư thì có thể tối thiểu hóa được ảnh hưởng của các khuyến khích ngược đó và nâng cao chất lượng báo cáo.
Có lẽ Luật phải buộc chủ đầu tư bỏ ra một tỷ lệ nào đó (thí dụ 0,1%) của tổng dự toán đầu tư vào một quỹ chung để chi cho việc làm báo cáo ĐTM và quỹ này cùng những người có thể bị tác động (hay các tổ chức đại diện của họ) đấu thầu tư vấn độc lập làm báo cáo ĐTM. Hoặc chí ít để những người bị tác động (hay đại diện của họ) thuê tổ chức tư vấn làm một báo cáo đối chứng và cơ quan thẩm định sẽ xem xét cả hai báo cáo ĐTM. Luật phải cũng có quy định nghiêm cấm “sự tác động” của chủ đầu tư đến cơ quan thẩm định, các thành viên hội đồng thẩm định.
Nhìn nhận từ khía cạnh khuyến khích, lợi ích, từ các động lực như thế có thể giúp cơ quan lập pháp tạo ra (hay sửa đổi) các quy định luật hữu hiệu hơn nhiều.
Trong QĐ 5117/QĐ-BCT ngày 14/10/2009 có ghi tọa độ thủy điện ĐN6: KĐ 107o26' và VĐ 11o45'.
ReplyDeleteGhi như vậy là chết mấy em nước ngòai vì thiếu Đông; tây; nam; bắc.
Khi nhập phải thêm chữ E sau Kinh độ và N sau vĩ độ nha. Cấp Bộ ở VN mà ù ờ thấy thương…
Còn trong báo cáo Tác động Môi trường (ĐTM), có vô số lỗi!
Vd: Trục tuyến đập Đồng Nai 6 ( tuyến 5; 5A và 5B) nhập trên MapInfor theo số liệu ở ĐTM và BC Đầu tư, thấy lung tung hết. Mình ngồi Hội đồng Thẩm định thì mỗi chuyện này là quăng ĐTM đi ngay. Sỉ nhục HĐTĐ của MONRE!
Dạ Thuật cũng đã thấy comment thứ 42 tiếp theo comment số 41 của Nông dân MĐ trên báo NLĐ
ReplyDeleteNông dân miền đông
28/10/2012 21:35
Cũng chỉ vì tiền mà một nhóm người họ sẵn sàng ra tay giết hại giống, loài không thương tiếc, trong đó có cả loài người của chúng ta.
Quan Sát Nhân
28/10/2012 22:43
Trong QĐ 5117/QĐ-BCT ngày 14/10/2009 có ghi tọa độ thủy điện ĐN6: KĐ 107o26' và VĐ 11o45'. Ghi như vậy là chết mấy em nước ngòai vì thiếu Đông; tây; nam; bắc. Khi nhập phải thêm chữ E sau Kinh độ và N sau vĩ độ nha. Cấp Bộ ở VN mà ù ờ thấy thương… Còn trong báo cáo Tác động Môi trường (ĐTM), có vô số lỗi! Vd: Trục tuyến đập Đồng Nai 6 ( tuyến 5; 5A và 5B) nhập trên MapInfor theo số liệu ở ĐTM và BC Đầu tư, thấy lung tung hết. Mình ngồi Hội đồng Thẩm định thì mỗi chuyện này là quăng ĐTM đi ngay. Sỉ nhục HĐTĐ của MONRE! http://nld.com.vn/20121028012551296p0c1042/ho-khong-phai-la-nhung-nguoi-tu-te.htm